Жөтел: әртүрлі түрлерін және олардың себептерін түсіну

Жөтел — бұл біздің ағзамыздың маңызды әрі қажет қорғаныштық рефлексі. Ол тіпті өмірді сақтап қалуы мүмкін. Оның негізгі қызметі — тыныс жолдарын тазарту, сондықтан бұл белгінің көптеген түрлі себептері болуы мүмкін. Көбінесе жөтел тыныс алу жолдарының ауруларымен байланысты, бірақ кейде ол күйзелітен де туындауы мүмкін — мұндай жағдайда оны психосоматикалық жөтел деп атайды.

Көптеген адамдар үшін жөтел айтарлықтай қолайсыздық тудырып, қалыпты өмірге кедергі келтіреді, сондықтан олар мүмкіндігінше тезірек одан құтылуға тырысады. Алайда, оның нақты себебін анықтау маңызды, себебі емдеу тек белгіні ғана емес, сонымен қатар мәселенің көзін жоюға бағытталуы тиіс. Жөтел кейде елеусіз көрініс болуы мүмкін, ал кейде әлдеқайда күрделі аурудың белгісі де бола алады.

Жөтел — қорғаныш рефлексі: ол бізді неден қорғайды

Тыныс алу жолдарының рецепторлары тітіркенген кезде, тыныс алу бұлшықеттері жиырылады және өкпеден ауа — сағатына 160 км жылдамдықпен шығарылады! Осылайша, жөтел тыныс жолдарын әртүрлі тітіркендіргіштерден тазартады: қабыну кезінде пайда болатын бөлінділерден (вирустық немесе бактериялық инфекциялар кезінде), шаңнан, аллергендерден немесе бөгде денелерден. Бұл өкпені зақымданудан қорғайды және еркін тыныс алуды қамтамасыз етеді.

Жөтелдің негізгі себептері

Көбінесе жөтел жоғарғы тыныс алу жолдарының инфекциялары кезінде пайда болатын қабыну бөлінділерімен байланысты. Алайда, ол сондай-ақ бронхит, пневмония, көкжөтел сияқты ауыр аурулармен де қатар жүруі мүмкін.
Басқа мүмкін себептер:

• гастроэзофагеалдық рефлюкс кезінде асқазан сөлімен тыныс жолдарының тітіркенуі;
• аллергендердің әсері;
• ауаның ластануы;
• демікпе;
• кейбір дәрі-дәрмектердің жанама әсерлері.

Жөтелдің себебін қалай анықтауға болады

Жөтелдің пайда болуына әсер ететін факторлар көп болғандықтан, оның негізгі көзін анықтау өте маңызды, өйткені ол ауыр ауруды жасырып қалуы мүмкін. Кейбір дәрігерлер жөтелдің түрін оның дыбысына қарап та анықтай алады, бірақ нақты диагноз қою үшін медициналық тексеру жүргізіп, анамнез жинау қажет.

Жиі қатар жүретін белгілер дәрігерге себебін нақтылауға көмектеседі:

• Инфекциялық жөтел — мұрын бітелу, тамақтың ауруы, дене қызуының көтерілуі;
• Рефлюкстік жөтел — қыжыл, кекіру, тамақтан кейінгі ауырлық сезімі;
• Аллергиялық жөтел — жиі поллинозбен немесе аллергиялық конъюнктивитпен қатар жүреді.

Постинфекциялық жөтелді бөлек атап өту керек, ол сауығып кеткеннен кейін бірнеше аптаға дейін сақталуы мүмкін. Әдетте ол қауіпті емес, бірақ егер жөтел ұзақ уақыт басылмаса — міндетті түрде маманға қаралу қажет.

Егер тексеру мен анамнез жинау арқылы нақты себеп анықтамаса, дәрігер кеуде қуысының рентгені, спирометрия немесе гастроскопия тағайындауы мүмкін.

Кейде барлық зерттеулерге қарамастан, жөтел тек стрестік жағдайларда ғана пайда болады. Бұл — психосоматикалық (психогендік) жөтел, яғни жүйке жүйесінің мазасыздыққа немесе жүктемеге реакциясы. Балаларда ол мектептегі қиындықтармен, ал ересектерде — жұмыстағы күйзеліс жағдайымен байланысты болуы мүмкін.

Жөтелді табиғи жолмен емдеу

Жөтелді емдеудегі басты қағида — оның себебін жою. Сонымен қатар, белгіні жеңілдету үшін әртүрлі дәрілер қолданылуы мүмкін, олар жөтел рефлексін бәсеңдетеді, шырышты қабықты жұмсартады немесе қақырықты сұйылтады, бұл жөтелдің түріне байланысты (құрғақ немесе ылғалды/өнімді жөтел).

Көп жағдайда дәрігерлер өсімдік тектес препараттарға басымдық береді, себебі олар кешенді әсер етеді:

• қабынуды азайтады;
• қақырықтың шығуын жеңілдетеді;
• жөтел ұстамаларының жиілігін төмендетеді;
• тыныс алу жүйесінің табиғи қызметін қолдайды.

Мұндай дәрілерді жөтелдің инфекциялық кезеңінде де, басқа түрлерінде де — қолдаушы және жұмсартушы терапия ретінде қолдануға болады.

Ең бастысы — жөтелдің себебін дұрыс анықтап, соған сәйкес емдеуді таңдау.