Балалардағы түнгі жөтел: негізгі себептері мен емі

Баладағы жөтел — тыныс алу жолдарының ауруларына тән ең жиі кездесетін белгілердің бірі. Ата-аналарды әсіресе жөтелдің түнгі уақытта күшейтіні алаңдатады, ұйқы бұзылады, бала тұншығып, жылайтын ұстамалар болады. Түнгі жөтел құрғақ та, ылғалды да болуы мүмкін, кейде қысқа уақытқа созылса, кейде ұзаққа жалғасады. Маңыздысы жөтел жеке ауру емес, ол ағзаның тыныс алу жүйесінде мәселе бар екендігін білдіретін белгісі. Балаға түнгі жөтел кезінде қалай көмектесуге болатынын білу үшін, алдымен оның себебін анықтап, дұрыс ем таңдау қажет.

Неліктен жөтел түнде күшейеді? Бала ұйықтап жатқан кезде шырыш пен қақырық тыныс жолдарында жиналып, жұтқыншақтың артқы қабырғасын тітіркендіреді. Горизонталь күйде жатқанда қақырықты шығару қиындайды, сондықтан жөтел рефлексі жиі іске қосылады. Сонымен қатар, түнде жөтелді басқаратын кезбе нерві белсендірек жұмыс істейді. Құрғақ ауа, шаң, аллерген жастықтар немесе қатты ыстықтап кету жөтел ұстамасын бірнеше есе жиілетеді.

Егер бала әр түн сайын жөтелсе, тек белгіні басып қана қоймай, негізгі себебін анықтаған маңызды. Кейде ол айқын — мысалы, тұмау немесе вирустық инфекция, ал кейде педиатр, аллерголог немесе гастроэнтерологтың тексеруін қажет етеді.

Неліктен жөтел түнде басталады?

Вирустық инфекциялар. ЖРВИ — балалардағы түнгі жөтелдің ең жиі себебі. Мұндай кезде шырышты қабық қабынады, шырыш көп бөлініп, ол жұтқыншақтың артқы қабырғасымен ағып, жөтел шақырады. Алғашқы күндері жөтел құрғақ және тітіркендіргіш, кейін ылғалды болып, қақырық бөлінеді. Жөтелден бөлек мұрын бітелуі, тамақ ауруы, дене қызуының көтерілуі секілді белгілер болуы мүмкін. Баладағы түнгі жөтелді жеңілдету үшін физерітіндімен ингаляция жасау, жылы сұйықтық беру, мұрынды шаю, ауаны ылғалдандыру пайдалы. Егер жөтел 10–14 күннен ұзақ созылса, бронхит сияқты асқынуларды алдын алу үшін педиатрға қаралу қажет.

Жедел бронхит. Бронх қабынғанда бала күндіз де, түнде де жөтеледі. Бастапқыда жөтел құрғақ әрі ауырсынумен жүреді, кейін қақырық бөлінеді, ол мөлдір немесе сарғыш болуы мүмкін. Кейде дене қызуының көтерілуі, тыныс алу кезіндегі сырыл, әлсіздік қосылуы мүмкін. Дәрігер вирусқа қарсы препараттар немесе антибиотиктер, қақырық түсіретін дәрілер, ингаляция тағайындайды. Балалардағы жөтелді емдеуде жиі Бронхипрет^® препараты қолданылады, ол қақырықтың бөлінуін артырадыт.

Ларинготрахеит (жалған круп). Егер түнде дауыс қарлығуымен және дем алудың қиындауымен қатар болатын дөрекі үрген жөтел байқалса, бұл ларинготрахеит болуы мүмкін. Ауру көбіне қыста немесе ерте көктемде кенеттен дамиды. Мұндай жағдайда үрген жөтелді жеңілдету үшін бөлмеге салқын әрі ылғалды ауа кіргізіп, баланы тік отырғызып, жылы сусын беру керек және сабыр сақтау маңызды — ата-ананың тыныштығы баланың тынысын жеңілдетеді. Егер ентігу күшейіп, ерін көгерсе, жедел медициналық көмек қажет.

Аллергиялық реакциялар. Егер бала түнде жөтелсе, бірақ температура болмаса, оның себебі аллергия болуы мүмкін. Реакцияны шаң, жануарлардың жүні, өсімдік тозаңы, төсек толтырғыштары және тұрмыстық химия тудырады. Жөтел құрғақ, мазасыз, жиі түшкірумен және мұрынның бітелуімен қатар жүреді. Баланың жөтелін басу үшін аллергенді жою, бөлмені үнемі тазалау, төсек жабдығын жоғары температурада жуу және қажет болғанда антигистаминдік препараттарды қабылдау керек.

Аденоидит және ЛОР-мүшелерінің аурулары. Аденоидтар қабынғанда мұрыннан шыққан шырыш жұтқыншаққа ағып, оны тітіркендіреді, нәтижесінде балада түнгі жөтел пайда болады. Көбіне ол қорылмен, ауыз арқылы тыныс алумен және ұйқының бұзылуымен бірге жүреді. ЛОР-дәрігер емді таңдайды: мұрынды шаю, тамыр тарылтатын дәрілер, физиопроцедуралар және жалпы нығайтушы терапия. Баланың түнгі құрғақ жөтелін басу үшін оны тіке отырғызып, жылы сұйықтық беріп, бөлмедегі ауаны ылғалдандырып, баланы тыныштандыру қажет.

Гастроэзофагеалды рефлюкс. Кейде баланың түндегі қатты жөтелі асқазанның қышқыл құрамының өңешке түсуімен байланысты, бұл шырышты қабықты тітіркендіреді. Бала тамағындағы жыбырлау немесе ащы дәмге шағымдануы мүмкін. Мұндай жағдайда жиі әрі аз тамақтану, ұйықтар алдын кешкі ас ішпеу және дәрігер тағайындаған қышқылды азайтатын дәрілер көмектеседі.

Бронхиалды астма. Құрғақ жөтел, әсіресе түнде, сырылдаған тыныс және ауа жетпеу сезімі — астманың типтік белгілері. Ұстамалар көбіне аллергенмен байланыстан соң немесе физикалық жүктемеден кейін пайда болады. Баланың түнгі жөтел ұстамасын басу үшін оны отырғызып, терезені ашып, таза ауа кіруін қамтамасыз етіп, ингалятор қолдану қажет.

Құрғақ ауа және тітіркендіргіштер. Егер бала тек түнде жөтеліп, ал күндіз өз-өзін жақсы сезінсе, себеп бөлмедегі құрғақ ауада, шаңда немесе темекі түтінінде болуы мүмкін. Бұл әсіресе қыста жиі байқалады. Баланың түнгі жөтелін жеңілдету үшін бөлмені үнемі желдетіп, ылғалдылықты 40–60% деңгейінде ұстап, шаңды сүртіп, аллерген жиналатын жұмсақ ойыншықтар мен кілемдерді алып тастау керек.

Постинфекциялық жөтел. Суық тиюден кейін балада түнгі жөтел үш аптаға дейін сақталуы мүмкін, бұл бронх шырышты қабығының жоғары сезімталдығынан болады. Кейде жөтел күлгенде немесе қозғалыс кезінде күшейеді. Ингаляциялар, мол сұйықтық ішу, тыныш жағдай және жылы, ылғалды ауа көмектеседі. Егер бала бір айдан астам уақыт түнде жөтелсе, созылмалы бронхит немесе астманы жоққа шығару үшін тексеруден өту қажет.

Балаға түнгі жөтел кезінде қалай көмектесуге болады

Жөтел ұстамаларының жиілігін азайтып, тыныс алуды жеңілдету үшін маңызды:

• ауаның температурасын шамамен 19–21 °C, ал ылғалдылығын кемінде 50% деңгейінде сақтау;
• ұйықтар алдында бөлмені желдету, бірақ өтпе желді болдырмау;
• жастықты немесе матрастың үстіңгі жағын көтеріп қою, бұл қақырықтың шығуын жеңілдетеді;
• балаға жылы сұйықтықты жиі, кішкене жұтыммен беру — жылы су, морс, түймедақ шайы немесе құрғақ жеміс компоты жарайды;
• тыныс жолдарының шырышты қабығын ылғалдандыру үшін физерітіндімен немесе минералды сумен ингаляция жасау, әсіресе ұйықтар алдында;
• шаңмен, темекі түтінімен, хош иісті шамдармен, аэрозольдермен және басқа тітіркендіргіш иістермен байланысты болдырмау;
• мүмкіндігінше жиі дымқыл тазалау жүргізу және шаң жинайтын жұмсақ ойыншықтарды жуу.

Қосымша түрде тұзды ерітінділермен мұрынды шаю пайдалы, бұл тыныс алуды жеңілдетеді, сілекейдің ағуын азайтады және шырышты қабықтың кебуінің алдын алады.

Төсектің қасына ауа ылғалдандырғыш қоюға болады, ал егер ол болмаса — ыстық суы бар ыдыс немесе батареяға ілінген дымқыл сүлгіні пайдаланыңыз. Қыс мезгілінде ауаның ылғалдылығы 50–60% деңгейінде болғаны жақсы. Педиатрлар сонымен қатар арқа мен кеуде қуысына жеңіл дренаждық массаж жасауды ұсынады: баланың арқа жағын белден жауырынға дейін алақанмен жеңіл соғып шығу — бұл қақырықтың шығуын жеңілдетіп, бронхтардың желдетілуін жақсартады.

Егер балада түнде қатты құрғақ жөтел, сырыл, ентігу, құсу немесе еріннің көгеруі байқалса, жедел түрде дәрігерге жүгіну қажет — мұндай белгілер асқынудың белгісі болуы мүмкін және арнайы емді талап етеді.

Қашан шұғыл түрде дәрігердің көмегі қажет

Педиатрға қаралу керек, егер:

• түнгі жөтел үш аптадан астам уақыт бойы сақталып, үй жағдайындағы ем көмектеспесе;
• ұстамалар әр түн сайын қайталанып, баланың жылауына, мазасыздануына және ұйықтай алмауына себеп болса;
• ентігу, сырылдаған тыныс немесе тыныс алу қиындаса;
• температура 38 °C-тан жоғары көтеріліп, бірнеше күн қатарынан түспесе;
• кеуде тұсында ауырсыну немесе іріңді, жағымсыз иісті қақырық бөлінсе;
• бала әлсіреп, су ішуден бас тартса, тәбеті төмендесе.

Қарау кезінде дәрігер тыныс алу жиілігін, қандағы оттегі деңгейін бағалап, сырыл, ысқырулар немесе бронх түйілуінің белгілерін анықтау үшін өкпені тыңдайды. Кейде қан мен қақырық талдауы тағайындалады, бұл қабынудың себебін — вирустық, бактериялық немесе аллергиялық екенін анықтауға көмектеседі.

Балалардағы түнгі жөтел — жеке ауру емес, ол тыныс алу жолдарының қабынуының, аллергия, астма немесе вирустық инфекцияның белгісі. Баланың түнгі жөтелін басу үшін себебін анықтап, ауаның жеткілікті ылғалдылығын қамтамасыз етіп, сұйықтық ішу режимін сақтап, дер кезінде дәрігерге қаралу қажет. Дұрыс күтім мен мұқият бақылау кезінде жөтел сирей түседі, тыныс алу жеңілдейді, ал түнгі ұйқы — тыныш әрі қалпына келтіруші болады.