Жөтел кезіндегі тыныс алу жаттығулары: қалай тыныс алуды жақсартып, сауығуды жеделдетуге болады

Жөтел ұзаққа созылып, тыныс алу қиындап, аурудан кейін қалпына келу баяу жүрсе, жай дәрілер жеткіліксіз болуы мүмкін. Мұндай жағдайда жөтел кезінде тыныс алу гимнастикасы жақсы қосымша ем болып саналады — ол өкпенің желдетілуін жақсартып, тыныс алу бұлшықеттерін нығайтады және бронхтардағы қақырықты шығаруға көмектеседі. Бұл жаттығулар әсіресе балалардағы тыныс алу жолдары ауруларын емдеуде тиімді.

Сондықтан жөтел, бронхит және басқа тыныс алу жолдарының ауруларында балаларға арналған тыныс алу гимнастика дәрігерлер тарапынан қалпына келтіру күтімінің маңызды бөлігі ретінде қарастырылады.

Тыныс алу гимнастикасы не үшін қажет

Бронхит кезінде және ЖРВИ, ларингит немесе пневмониядан кейін қалпына келу кезінде тыныс алу гимнастикасы ағзаның тезірек сауығуына көмектеседі. Ол қан айналымын жақсартады, оттекпен қанығуды арттырады, кеуде бұлшықеттерін нығайтады және қақырықтың шығуын жеңілдетеді. Балаларда мұндай жаттығулар дұрыс тыныс алу дағдысын қалыптастырып, өкпедегі іркілудің алдын алады және инфекцияларға төзімділікті арттырады.

Тұрақты түрде жасалатын қалпына келтіру тыныс алу гимнастикасы диафрагманы жаттықтырып, тыныс алуды бақылауды дамытады және ағзаның гипоксиямен күресу қабілетін арттырады. Бұл әсіресе ұзақ жөтелден кейін маңызды, себебі бұл кезде бұлшықеттер әлсіреп, бронхтардың шырышты қабығы сезімтал күйде қалады.

Қашан бастауға болады

Кез келген тыныс алу гимнастикасын тек дене қызуы қалыпқа келген соң, әлсіздік жойылып, баланың жалпы жағдайы жақсы болған кезде ғана жасауға болады. Жедел қабыну немесе қызба кезінде тыныс алу жаттығуларын жасауға тыйым салынады. Қалпына келу кезеңінде жаттығуларды жағдай жақсарғаннан кейін 2–3 күннен соң бастауға болады — алдымен күніне екі рет 5–7 минуттан, кейін біртіндеп ұзақтығын 15 минутқа дейін арттырады.

Жаттығу жасаудың алдында бөлмені желдетіп, дымқыл тазалау жүргізіп, қажет болған жағдайда қақырық түсіретін дәрі беру ұсынылады. Кешенді жаттығулар тыныш ортада, жақсысы таңертең және кешке орындалады.

Тыныс алу гимнастикасының түрлері

1. Созылмалы обструктивті бронхит кезіндегі классикалық тыныс алу гимнастикасы. Бұл тыныс алу жаттығуларының кешені тынысты шығару уақытын ұзартуға және қақырықтың шығуын жақсартуға бағытталған, жабық ерінмен тыныс алу немесе диафрагмалық тыныс алу тәсілдері қолданылады. Жаттығуларды баяу, артық күш түсірмей орындау маңызды. Бұл жаттығуларды серуеннен немесе жеңіл дене қыздыру жаттығуынан кейін, тыныс сәл тереңдеген кезде жасаған дұрыс. Біртіндеп қол мен дене қозғалыстарын қосуға болады, бұл өкпеге түсетін ауаның көлемін арттырып, кеудедегі қан айналымды жақсартады.

2. Қақырық бар кездегі дренаждық гимнастика төменгі тыныс жолдарындағы шырышты шығаруға көмектеседі. Әдетте жаттығулар жатқан күйде орындалады — денені сәл еңкейту немесе бұрған кезде бронхтардың дренажы жеңілдейді. Мұндай жаттығуларды қақырық түсіретін дәріні қабылдағаннан кейін жасау қажет: бұл әсерді күшейтіп, жөтелді өнімді етеді. Әр жаттығудан кейін бас айналуы болмау үшін біраз отырып, тыныш дем алу ұсынылады.

3. Құрғақ жөтел кезіндегі гимнастика. Басты мақсат — жөтел рефлексін бәсеңдетіп, бұлшықет түйілуін азайту. Мұнда жұмсақ дем алу, созылу және босаңсу жаттығулары қолданылады, олар шырышты қабықтың тітіркенуін азайтады. Құрғақ жөтел кезінде күрт дем алмау керек — тыныс алу баяу, терең және ырғақты болуы тиіс. Бұл гимнастиканы қан айналымды жақсарту үшін кеуде қуысы аймағына жеңіл уқалау немесе арқаны ақырын соғу жаттығуларымен біріктірген пайдалы.

4. Тынысты ұстап тұрумен жасалатын гимнастика. Дем алғаннан кейін қысқа уақытқа тынысты ұстау өкпенің өмірлік сыйымдылығын арттырады және тынысты бақылауға үйретеді. Біртіндеп тыныс терең және бірқалыпты бола бастайды. Бастапқыда тынысты 1–2 секунд ұстап, кейін 5–7 секундқа дейін көбейтуге болады. Гимнастиканың бұл түрі қанның оттекпен қанығуын арттырып, диафрагманың бұлшықеттерін нығайтады, бұл бронхиттен кейінгі қалпына келуде өте пайдалы.

5. Түтікше арқылы тыныс алу жаттығулары. Ең қарапайым әдістердің бірі — суы бар стақанға салынған түтікше немесе сабан арқылы тыныс алу. Мұрынмен дем алып, ал тынысты шығару кезінде түтікше арқылы жеңіл қарсыласу жасау керек. Бұл өкпенің желдетілуін жақсартады, қақырықтың шығуын жеңілдетеді және бронх бұлшықеттерін нығайтады. Балалар үшін мұны ойын түрінде жасауға болады: мысалы, «көпіршікті суды араластыру» немесе «суасты субұрқағын жасау» деп атау — олардың қызығушылығын арттырып, жаттығуларды тұрақты орындауға көмектеседі.

6. Стрельникова әдісі бойынша жаттығу. Белгілі Стрельникова гимнастикасы бронхит кезінде қысқа әрі белсенді дем алуға, сондай-ақ қол мен дене қозғалыстарымен үйлестіруге негізделген. Бұл әдіс ағзаның жалпы тонусын арттырып, қан айналымды жақсартады және созылмалы жөтелде тынысты қалпына келтіруге көмектеседі. Тұрақты жаттығулар қабырғааралық бұлшықеттерді нығайтып, бронхоспазмды азайтады. Негізгі ереже — дем алу қысқа және күрт, ал дем шығаруды еркін және ауаны ұстап қалмай жасау керек.

7. Аурудан кейінгі қалпына келтіру гимнастикасы. Бұл жаттығулар тыныс алу мен қозғалысты үйлестіруге бағытталған: мысалы, қолды көтергенде — дем алу, түсіргенде — дем шығару. Мұндай кешен қалыпты тыныс ырғағын қалпына келтіруге және диафрагманы нығайтуға көмектеседі. Оны таза ауада серуенмен және біртіндеп физикалық белсенділікті арттырумен үйлестірген пайдалы. Бұл қайта суық тию қаупін азайтып, өкпені жақсы жағдайда сақтауға мүмкіндік береді.

Тыныс алу жаттығуларын қалай дұрыс жасау керек

Жаттығулар шын мәнінде пайдалы болуы үшін бірнеше қарапайым қағиданы сақтау қажет:

• жаттығуларды тыныш ортада, асықпай орындау;
• демді тек мұрынмен алу, ал демді — ауызбен баяу және бірқалыпты шығару;
• жағдайды бақылау — бас айналу немесе шаршау болса, үзіліс жасау;
• жаттығуларды желдетілген бөлмеде немесе таза ауада өткізу;
• гимнастиканы күніне 1–2 рет, тамақтан кейін 1–1,5 сағаттан соң жасау.

Тұрақтылық қарқындылықтан маңыздырақ. Тіпті қысқа, бірақ күнделікті жаттығулар айқын нәтиже береді: жөтел жұмсарып, тыныс — тереңдейді, ал қақырық жеңіл бөлінеді.

Қарапайым тыныс алу жаттығулары кешені

1. «Шам». Мұрын арқылы терең дем алып, ауызбен баяу «шамды өшіріп жатқандай» тыныс шығарыңыз, күрт емес, бірқалыпты болуы тиіс. Бұл жаттығу тыныс күшін арттырып, дем шығаруды бақылауға үйретеді.

2. «Көпіршіктер». Түтікшені суы бар стақанға салыңыз да, сол арқылы дем шығарып, жеңіл бұрқылдаудың пайда болуын қадағалаңыз. Бұл әдіс қақырық бар кезде өте пайдалы, әсіресе балаларда.

3. «Қайықша». Ішпен жатып, мұрынмен дем алыңыз және бас пен иықты сәл көтеріңіз, дем шығарғанда босаңсыңыз. Бұл өкпенің желдетілуін жақсартып, арқа бұлшықеттерін нығайтады.

4. «Паровоз». Жаяу жүргенде қысқа дем алып, «чух-чух» деген дыбыспен ұзақ дем шығарыңыз, біртіндеп дем шығару ұзақтығын арттырыңыз.

5. «Үлкен шар». Дем алған кезде қолды екі жаққа кең жайып, үлкен шарды үрлеп жатқандай елестетіңіз, дем шығарғанда — баяу «шардың ауасын шығарып», бастапқы қалыпқа оралыңыз.

Созылмалы бронхит кезіндегі тыныс алу гимнастикасы

Созылмалы тыныс алу жолдарының аурулары бар науқастар үшін жөтелге қарсы тыныс алу жаттығулары оңалтудың маңызды бөлігі болып табылады. Олар ентігуді азайтып, тыныс алу бұлшықеттерін нығайтады және аурудың асқыну қаупін төмендетеді. Обструктивті түрлерінде қарсылықпен және тынысты аздап ұстап тұрумен жасалатын жаттығулар, сондай-ақ бронхтардың серпінділігін жақсартып, қақырықтың жақсы шығуына ықпал ететін байыпты созылу қозғалыстары пайдалы.

Неліктен тыныс алу жаттығуларын жасау қажет

Жөтелге арналған тыныс алу гимнастикасы — тек емдеудің қосымша әдісі емес, тыныс алу жүйесін нығайтудың толыққанды тәсілі. Ол балалар мен ересектерге бірдей пайдалы, аурудан кейінгі тынысты жұмсақ қалпына келтіруге және оны физикалық жүктемелер мен инфекцияларға төзімді етуге көмектеседі.

Қақырықтың шығуына арналған жаттығуларды тұрақты орындау бронхит пен суық тиюдің алдын алады, төзімділікті арттырады және жүрек жұмысын жақсартады. Тыныс алудың жеңілдегенін және жөтелдің біртіндеп азайғанын сезіну үшін күніне 10–15 минут тұрақты жаттығу жасау жеткілікті.